Հովհաննես Թլկուրանցի

Հովհաննես Թլկուրանցի
Ованес Тлкуранци
Անգլերեն:	Hovhannes Tlkuranci
Հայերեն:	Հովհաննես Թլկուրանցի
Համառոտ տվյալներ: 13-րդ դարի 2-րդ և 15-րդ դարի 1-ին կեսի քնարերգու։

Կենսագրություն

• Ծնվել է Միջագետքի Թլկուրան ավանում։

Այլ

• Ապրել ու ստեղծագործել է XIV դ. 2-րդ և XV դ. 1-ին կեսերին:
• Գրել է տաղեր և ինքն էլ եղանակավորել ու երգել դրանք։
• Նրանից մեզ են հասել սիրո և բնության, խրատաբարոյախոսական, վիպական տաղեր, կրոնական ոտանավորներ։
• Բնության և սիրո տաղերում, ի տարբերություն իր նախորդ բանաստեղծների (Գրիգոր Նարեկացի, Կոստանդին Երզնկացի), նա երգում ու փառաբանում է սերն ու բնությունն առանց այլաբանության։
• Նրա պոեզիան սիրո քնարերգության իրավունքի հիմնավորումն ու պաշտպանությունն էր: Կինը բանաստեղծի համար սիրո մարմնացում է, մի զորություն, որ «հրով այրէ զերկիր ամեն», «ի յետ բերէ զելած հոգին»: Բայց նա սիրո աղբյուր է գերազանցապես արտաքինով, ֆիզիկական գեղեցկությամբ: Ինչպես միջնադարյան բոլոր բանաստեղծների, այնպես էլ Հովհաննես Թլկուրանցու տաղերում կնոջ հոգեբանության դրսևորում չենք գտնում: Սակայն ցանկական հույզը չէ, որ երգում է նա:
• Սիրո երգը նրա ստեղծագործության մեջ ներհյուսված է բնության երգին: Որպես այդպիսին «Տաղ գարնան» քերթվածը լավագույններից է հայ գրականության մեջ: Այստեղ բնությունը երգվում է իր ամբողջության, շարժման, լինելության ու մահացման մեջ: Սակայն մի կողմից՝ հանդերձյալ կյանքի, մեղքերի քավության, կնոջ ու սիրո մեղանչական լինելու գաղափարները, մյուս կողմից՝ աշխարհի ու բնության գեղեցկությունները, սիրել-սիրվելու ձգտումները, ինչպես միջնադարյան տաղերգուների, այնպես էլ Հովհաննես Թլկուրանցու մեջ առաջացնում են երկվություն, հոգու և մարմնի փոխհարաբերության, հոգո՞ւն, թե՝ մարմնին առաջնություն տալու հարցում: Այս հակասությունն առավելապես զգացվում է նրա խրատական-բարոյախոսական տաղերում:
• Հովհաննես Թլկուրանցու մի քանի տաղեր նվիրված են մահվան խնդրին: Մահվան ուրվականը թեև սարսափեցնում է տաղերգուին, բայց, ի տարբերություն միջնադարում տիրապետող աշխարհայեցության, նա չի քարոզում մարմինը մեռցնելու գաղափարը, չի մխիթարում ու մխիթարվում հանդերձյալ կյանքով:
• Հովհաննես Թլկուրանցու խրատական-բարոյախոսական տաղերից մեկը նվիրված է արբեցությանն ու նրա վատ հետևանքներին: Ուշագրավ են ևս երկուսը, որոնք ունեն սոցիալական բովանդակություն: Դրանցից մեկում, «Վասն քահանայից և առաջնորդաց ասացեալ» վերնագրով, հեղինակը ձաղկում է հոգևոր առաջնորդներին, որոնք խրատում են, բայց իրենք «ի յամէն խրատէ դուրս» են: Երկրորդում («Իմ սիրտ, լսէ ’ւ ականջ արա») բանաստեղծը հոռետեսական տրամադրությամբ է խոսում մարդկային փոխհարաբերությունների մասին, հիասթափված է շրջապատից:
• Միջնադարյան հայ տաղերգության մեջ բացառիկ տեղ ունեն Հովհաննես Թլկուրանցու վիպական տաղերը: Նա առաջին հայ տաղերգուն է, որ մշակել է ժողովրդական բանահյուսությունից քաղված թեմաներ: Այդպիսիք են Կիլիկյան հայ զորավար Լիպարիտին, Գրիգոր Նարեկացուն և Ալեքսիանոսին նվիրված ստեղծագործությունները: Հովհաննես Թլկուրանցու ստեղծագործություններն աչքի են ընկնում բանաստեղծական արվեստով:
• Հատկանշական է ժողովրդական բանահյուսությանը հատուկ արտահայտչական ձևերի ու պատկերների օգտագործումը: Նրա ստեղծագործությամբ հայ տաղերգությունը ձերբազատվում է միջնադարյան մռայլից, հավաստում աշխարհիկ ոգու հաղթանակը քնարերգության մեջ:
• Հովհաննես Թլկուրանցու մի շարք տաղեր թարգմանված են ռուսերեն և ֆրանսերեն:

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր(կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ.,Հ.1,Աբալյան-Ղուշչյան,2005:
• Բանասիրության հանրագիտարան: