Ներսիսյան Մկրտիչ Գեղամի

Ներսիսյան Մկրտիչ Գեղամի
Нерсисян Мкртич Гегамович
Անգլերեն:	Nersisyan Mkrtich
Հայերեն:	Ներսիսյան Մկրտիչ Գեղամի
Ծննդյան տարեթիվը:	25.11.1909
Ծննդավայրը:	Փարպի, Հայաստան
Մահվան տարեթիվը:	28.01.1999
Մահվան վայրը:	Երևան, Հայաստանի Հանրապետություն
Համառոտ տվյալներ: Պատմաբան, ԵՊՀ ռեկտոր:

Բովանդակություն

Կենսագրություն

Ծնվել է 1909թ. նոյեմբերի 25-ին Հայաստանի Փարպի գյուղում (այժմ՝ ՀՀ Արագածոտնի մարզում):

Մահացել է 1999թ. հունվարի 28-ին Հայաստանի Հանրապետության մայրաքաղաք Երևանում:

Կրթություն

• 1931թ. ավարտել է ԵՊՀ:

Աշխատանքային գործունեություն

• 1931-1937թթ.՝ ՀԿԿ Կենտկոմին կից կուսակցության պատմության ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող:
• 1938-1940թթ.՝ ԽՍՀՄ ԳԱ հայկական մասնաճյուղի (Արմֆան) պատմության և նյութական կուլտուրայի ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող:
  • 1940-1941թթ.՝ տնօրեն:
• 1944-1946թթ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ պատմության ինստիտուտի փոխտնօրեն:
• 1950-1962թթ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ փոխտնօրեն:
• 1958-1999թթ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ հայագիտական «Պատմա-բանասիրական հանդեսի» խմբագիր (հանդեսի հիմնադիրն ինքն էր):
• 1962-1966թթ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ հասարակական գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս քարտուղար:
• 1966-1977թթ.՝ ԵՊՀ ռեկտոր:
• 1977-1999թթ.՝ ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտի հայ-ռուսական հարաբերությունների պատմության բաժնի վարիչ, գիտական թեմայի ղեկավար:

Ձեռքբերումներ

• 1946թ.՝ պատմական գիտությունների դոկտոր:
• 1950թ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս:
• 1961թ.՝ ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ:

Այլ

• 1941-1943թթ. մասնակցել է գերմանական ֆաշիզմի դեմ մղած Հայրենական մեծ պատերազմին, վիրավորվել Կովկասի պաշտպանության համար մղված մարտերից մեկում:
• Աշխատությունները հիմնականում վերաբերում են հայ-ռուսական հարաբերություններին, հայ ազգագրական պայքարի, հայոց ցեղասպանության հիմնախնդիրներին:
• Մկրտիչ Ներսիսյանը հայ պատմագրության մեջ տևական ընդմիջումներից հետո առաջինը վերսկսեց հայ ազգ-ազատագրական պայքարի պատմության հետազոտումը. այդ խնդրին նվիրված նրա աշխատությունները խթանեցին հայ պատմագրության մեջ Արևմտյան Հայաստանի և Հայկական հարցի պատմության մշակման գործընթացին:

Հրապարակումներ մամուլում

• Գառնիկ Անանյանի և Մկրտիչ Ներսիսյանի հիշատակը հավերժացնող հուշատախտակներ կտեղադրվի, «168 Ժամ» առցանց լրատվական կայք:
• Գիտական հանրությունը նշում է ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյանի 100-ամյակը, yerkir.am կայք:

Մատենագիտություն

• Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Գրքի վերնագիր, Երևան, ԵՊՀ հրատ., 2005:
• Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Հոդվածի վերնագիր, Պատմաբանասիրական հանդես, Երևան, 2005, թիվ 2, էջ 41-45:

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
• Երևանի պետական համալսարանի ռեկտորները, կազմող՝ Լ.Պ. Ղարիբջանյան, Երևանի համալս. հրատ., 1999, 152էջ:
• Ակադեմիկոս Մ. Գ. Ներսիսյանի աշխատությունների մատենագիտություն: Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՀ ԳԱԱ. - 1999. - № 1. - էջ 22-47:
• Աղայան Էդ., Մկրտիչ Ներսիսյան: [Ծննդյան 70-ամյակի առթիվ]: Հայրենիքի ձայն. - 1970. - 16 դեկտ. - էջ 4-5:
• Ասատրյան Գ., Ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյան - 85: Իրան-Նամե. - 1995. - № 6. - էջ 13:
• Ասատրյան Գ., Ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյան - 85: Իրան-Նամե. - 1996. - № 1. - էջ 13:
• Ասատրյան Գ., Ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյան: Իրան-Նամե. - 1999. - № 32-34. - էջ 109. - Մահախոսական:
• Ավետիսյան Հ., Պատմաբանի վաստակը: [Մ. Ներսիսյանի "Հայ ժողովրդի նոր պատմության էջերից" ժողովածուի լույս տեսնելու առթիվ]: Գրքերի աշխարհ. - 1982. - № 12. - էջ 5:
• Ավետիսյան Հ., Անվանի պատմաբանի ծննդյան 85 տարին։ [Ակադեմիկոս Մ. Գ. Ներսիսյանի]: Հայաստանի Հանրապետություն. - 1995. - 15 նոյեմբ. - № 286:
• Բարխուդարյան Վ. Բ., Մկրտիչ Գեղամի Ներսիսյան։ (Գիտնականն ու հասարակական գործիչը): Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՀ ԳԱԱ. - 1999. - № 1. - էջ 7-21:
• Բարխուդարյան Վ. Բ., Ներսիսյան Մկրտիչ Գեղամի: Հայկական սովետական հանրագիտարան. - Եր. - 1982. - Հ. 8. - էջ 259-260:
• Բարսեղյան, Խ. Հ., Ականավոր գիտնականն ու վաստակաշատ մանակավարժը: (Ակադեմիկոս Մ. Գ. Ներսիսյանի ծննդյան 70-ամյակի առթիվ): Բանվոր. - 1980. - 25 նոյեմբերի:
• Գալոյան Գ. Ա., Ականավոր գիտնականն ու հասարակական գործիչը: (ՀՍՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս Մ. Գ. Ներսիսյանի ծննդյան 70-ամյակի առթիվ): Սովետ. Հայաստան. - 1980. - 4 դեկտեմբերի:
• Գալոյան Գ. Ա., Ականավոր գիտնականն ու հասարակական գործիչ:(Մ. Գ. Ներսիսյանի ծննդյան 70-ամյակի առթիվ): Լրաբեր (Լոս- Անջելես). - 1981. - 28 փետրվարի:
• Գիտնականն ու քաղաքացին: (ՀՍՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյանի ծննդյան 60-ամյակի առթիվ): Լրաբեր հաս. գիտ. / ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1970. - № 10. - էջ 108-113:
• Գրիգորյան Զ., Գիրք ժողովուրդների հայրենասիրության ու բարեկամության մասին. - Լենինյան ուղիով. - 1965. - № 12. - էջ 99-104: Ներսիսյան Մ. Գ. 1812 թվականի հայրենական պատերազմը և Կովկասի ժողովուրդները. - Եր.: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1965. - 416 էջ. - Գրախոսություն:
• Ինճիկյան Հ., Դարի առաջին ցեղասպանությունը. - Սովետական Հայաստան. - 1983. - 1 մարտի: Հայերի ցեղասպանությունը Օսմանյան կայսրության մեջ: Փաստաթղթերի և նյութերի ժողովածու / Կազմ. Մ. Գ. Ներսիսյան, Ռ. Գ. Սահակյան: Խմբ. Մ. Գ. Ներսիսյան. - Եր. - 1982. - XVI, 685 էջ. - Գրախոսություն:
• Խառատյան Ա. Ա., Հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարի հիմնահարցը ակադեմիկոս Մ. Գ. Ներսիսյանի գնահատմամբ: Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՀ ԳԱԱ. - 1999. - № 1. - էջ 81-94:
• Կարապետյան Մ., Հայ պատմագրության նահապետը։ [Հիշատակի խոսք Մ. Գ. Ներսիսյանի մահվան կապակցությամբ]: Հայաստան. - 1999. - 30 հունվ. - № 9:
• Կարապետյան Մ., Հայոց պատմագրության նահապետը։ [Ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյանի մասին]: Հայաստան. - 1995. - 14 նոյեմբ. - № 112:
• Կարապետյան Մ., Հայոց պատմագրության նահապետը։ [Ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյանի մասին]: Արաքս. - Պեյրութ. - 1995. - 10 դեկտ. - № 20:
• Կարապետյան Մ., Նոր աշխատություն պատմության կեղծարարների դեմ. - Հայաստանի Հանրապետություն. - 1999. - 30 հունվ. - № 18: Ներսիսյան Մ. Գ. Պատմության կեղծարարները. - Եր.։ Գիտություն. - 1998. - 343 էջ. - Գրախոսություն:
• Կարինյան Ա. Բ., Տեղեկագիր / ՀՍՍՀ ԳԱ. Հաս. գիտ. - 1959. - №4. - էջ 89-98: Ներսիսյան Մ. Գ. Դեկաբրիստները Հայաստանում. - Եր.: Հայպետհրատ. - 1958. - 440 էջ. - Գրախոսություն:
• Կարինյան Ա. Բ., Երևան. - 1959. - 3 հունվարի: Ներսիսյան Մ. Գ. Դեկաբրիստները Հայաստանում. - Եր.: Հայպետհրատ. - 1958. - 440 էջ. - Գրախոսություն:
• Կոստանդյան Է., Անվանի պատմաբանը և հասարակական գործիչը։ [Մ. Գ. Ներսիսյանի ծննդյան 85-ամյակի առթիվ]: Հանդես Երևանի համալսարանի. - 1995. - № 3. - էջ 23-27:
• Հակոբյան Թ., Արժեքավոր գիտնականն ու հասարակական գործիչը: [Մ. Գ. Ներսիսյանի ծննդյան 60- ամյակի առթիվ]: Երևանի համալս. - 1970. - № 8. - էջ 53-54:
• Համբարյան Ա. Ս., Անվանի գիտնականն ու հասարակական գործիչը։ [Մ. Գ. Ներսիսյանի մասին]: Ազգ. - 1995. - 17 դեկտ. - № 222. - էջ 4:
• Համբարյան Ա. Ս., Բազմավաստակ գիտնականը։ [Մ. Գ. Ներսիսյան]: Հնչակ Հայաստանի. - 1995. - 2 դեկտ. - № 4:
• Համբարյան Ա. Ս., Վաստակաշատ պատմաբանի հոդվածների ընտրանին. - Հայրենիքի ձայն. - 1984. - 31 հոկտ. - № 44: Ներսիսյան Մ. Գ. Հայ ժողովրդի նոր պատմության էջերից. - Եր. - 1982. - Գրախոսություն:
• Հայրենիքի ձայն. - 1967. - 5 փետր. - էջ 5: Հայության ցեղասպանությունը Օսմանյան կայսրության մեջ: Փաստաթղթերի և նյութերի ժողովածու / Կազմ. Մ. Գ. Ներսիսյան., Ռ. Գ. Սահակյան. Խմբ. Մ. Գ. Ներսիսյան. - Եր. - 1966. - 561 էջ [Ռուս. լեզվ.]. - Գրախոսություն:
• Հարությունյան Ա., Արժեքավոր գիտական հետազոտություն: Սովետական Հայաստան. - 1959. - № 6. - էջ 42-43: Ներսիսյան Մ. Գ. Դեկաբրիստները Հայաստաանում. - Եր.: Հայպետհրատ. - 1958. - 440 էջ. - Գրախոսություն:
• Հովհաննիսյան Հ., Ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյանի 60-ամյակը: Բանբեր Երևանի համալս. - 1970. - № 3. - էջ 42-43:
• Ղազախեցյան Վ.Մ., Գ. Ներսիսյան: (Ծննդյան 70-ամյակի առթիվ): Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1980. - № 4. - էջ 269-272:
• Ճէրէճյան Ե., Արարատ (Բեյրութ). - 1983. - 12 փետրվարի: Ներսիսյան Մ. Գ. Հայ ժողովրդի նոր պատմության էջերից. - Եր. - 1982. - 406 էջ. - Գրախոսություն:
• Մաղալյան Ա., Մեր օրերի մեծ պատմաբանը։ [Մ. Գ. Ներսիսյան]: Երևանի համալսարան. - 2000. - 15 նոյեմբ. - № 20:
• Մարտիրոսյան Վ., Սուվորովը և ռուս-հայկական հարաբերությունները. - Սովետ. Հայատան. - 1982. - 6 հունիսի: Ներսիսյան Մ. Գ. Ա. Վ. Սուվորովը և ռուս-հայկական հարաբերությունները 1770-1780-ական թվականներին. - Եր.: Հայաստան. - 1981. - 180 էջ. - Գրախոսություն:
• Մելիքսեթյան Վ., Արժեքավոր ուսումնասիրություն Հայաստանում աքսորված դեկաբրիստների մասին. - Բանվոր. - 1976. - 9 ապրիլի: Ներսիսյան Մ. Գ. Դեկաբրիստները Հայաստանում. - Եր.: Երևանի համալս. հրատ. - 1975. - 267 էջ. - Գրախոսություն:
• Մելիքսեթյան Վ., Ուշագրավ աշխատություն դեկաբրիստների մասին. - Սովետական Հայաստան. - 1959. - 7 ապրիլի: Ներսիսյան Մ. Գ. Դեկաբրիստները Հայաստանում. - Եր.: Հայպետհրատ. - 1958. - 440 էջ. - Գրախոսություն:
• Միքայելյան Վ., Պատմագիտական արժեքավոր աշխատություն. - Սովետական գրակ. - 1956. - № 1. - էջ 162-166: Ներսիսյան Մ. Գ. Հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը թուրքական բռնապետության դեմ 1850-1870 թթ. - Եր. - 1955. - 531 էջ. - Գրախոսություն:
• Միքայելյան Վ. Ա., Մկրտիչ Ներսիսյան: [Վ. Համբարձումյանի, Ֆ. Սարգսյանի, Գ. Բրուտյանի և Զ. Եկավյանի (Լիսաբոն) շնորհավորանքները ակադեմիկոս-պատմագետին Մովսես Խորենացու մեդալով պարգևատրելու առթիվ]: Նպատակ. - 1995. - 1-15 դեկտ. - № 19:
• Միքայելյան, Վ. Ա., Մկրտիչ Ներսիսյան: [Ծննդյան 75-ամյակի առթիվ]: Լրաբեր հաս. գիտ. / ՀՍՍՀ ԳԱ. - 1985. - № 12. - էջ 75-78:
• Մկրտիչ Գեղամի Ներսիսյան: [Ծննդյան 85-ամյակի առթիվ]: Լրաբեր հաս. գիտ. / ՀՀ ԳԱԱ. - 1996. - № 1. - էջ 155 [Անստորագիր]:
• Մուրադյան Պ., Պատմաբանի վաստակը: Հայրենիքի ձայն. - 1981. - 14 հունվ. - էջ 6:
• Մուրադյան Պ., «Պատմա-բանասիրական հանդեսի հիմնադիր խմբագիրը։ [Մ. Գ. Ներսիսյան]: Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՀ ԳԱԱ. - 1999. - № 1. - էջ 62-66. - Գրախոսություն:
• Մուրադյան Պ., Չարախոսության և զրպարտանքի դեմ։ [Սեյրան Գրիգորյանի «Պարույր Սևակը անուններ է տալիս» հոդվածում մտավորականներին և «Պատմա-բանասիրական հանդես»-ի գլխավոր խմբագիր Մ. Գ. Ներսիսյանին ուղղված հանիրավի, մտացածին, միտումնավոր քննադատության մասին]: Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՀ ԳԱԱ. - 1995. - № 1. - էջ 257-266:
• Ներսիսյան Մկրտիչ Գեղամի: Հայկական համառոտ հանրագիտարան. - 1999. - Հ. 3. - էջ 875:
• Նվիրված մեծ գիտնականի հոբելյանին։ [Հաղորդում՝ Մ. Գ. Ներսիսյանի ծննդյան 85 և գիտամանկավարժական ու հասարակական գործունեության 65-ամյակին նվիրված հոբելյանական նիստի մասին]: Հայաստան. - 1995. - 18 նոյեմբ. - № 107:
• Ոսկանյան Վ., Հայ ժողովրդի պատմություն մեկ հատորով: Սովետական Հայաստան. - 1973. - 8 դեկտեմբերի: Հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը / Մ. Գ. Ներսիսյան, Գ. Խ. Սարգսյան, Թ. Խ. Հակոբյանև ուրիշ. - Եր. - 1972. - 595 էջ. - Գրախոսություն:
• Ոսկանյան Վ., Վերցված է կրակը... - Գրական թերթ. - 1983. - 2 սեպտեմբերի: Ներսիսյան Մ. Գ. Հայ ժողովրդի նոր պատմության էջերից. - Եր.: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1982. - 406 էջ. - Գրախոսություն:
• Չաքրյան Հ., Ակադեմիկոս Ներսիսյանի աշխատությունն անվիճելիորեն բարձր որակ է հայ պատմագրության մեջ։ [«Հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը թուրքական բռնապետության դեմ. 1850-1890 թթ.» աշխատության մասին]: Ազգ. - 2002. - 27 դեկտ. - № 239:
• Չոբանյան Պ. Ա., Հայ ժողովրդի արտաքին կողմնորոշումների գնահատության հարցը Մ. Գ. Ներսիսյանի աշխատություններում: Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՀ ԳԱԱ. - 1999. - № 1. - էջ 73-80:
• Պետրովսկի Յու., Ահազանգ, որին չանսաց աշխարհը։ [Մ. Գ. Ներսիսյանի խմբագրությամբ «Հայերի ցեղասպանությունը Օսմանյան կայսրության մեջ» գրքի և Ֆ. Վերֆելի «Մուսա լեռան 40 օրը» վեպի մասին]: Գրական թերթ. - 1983. - 11 նոյեմբ. - № 44։ [Թարգմ.՝ ռուս.]:
• Պողոսյան Վ. Ա., Պատմաբանը, գիտության կազմակերպիչը, քաղաքացին: Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՀ ԳԱԱ. - 1999. - № 1. - էջ 67-72:
• Սահակյան Ռ. Գ., Ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյան - 85: Իրան-Նամե. - 1995. - № 6. - էջ 13:
• Սահակյան Ռ. Գ., Ակադեմիկոս Մկրտիչ Ներսիսյան - 85: Իրան-Նամե. - 1996. - № 1. - էջ 13:
• Սարգիսով Ե., Աշխատություն հայ ժողովրդի ազգային-ազատագրական պայքարի պատմության մասին. - Պարտ. կյանք. - 1955. - № 10. - էջ 52-57: Ներսիսյան Մ. Գ. Հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը թուրքական բռնապետության դեմ 1850-1870 թթ. - Եր.: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ. - 1955. - 531 էջ. - Գրախոսություն:
• Սարգսյան Ֆ. Տ., Հիշատակի խոսք։ [Ակադեմիկոս Մկրտիչ Գեղամի Ներսիսյան]: Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՀ ԳԱԱ. - 1999. - № 1. - էջ 5-6:
• Սովետական Վրաստան. - 1940. - 23 նոյեմբեր: Ներսիսյան Մ. Նարոդնիկական խմբակներն Անդրկովկասում. - Եր.: Արմֆանի հրատ. - 1940. - 120 էջ. - Գրախոսություն:
• Ստեփանյան Ս. Ս., Անվանի պատմաբանը, հայրենասեր քաղաքացին։ [Ակադեմիկոս Մ. Գ. Ներսիսյանի ծննդյան 85-ամյակի առթիվ]: Հայաստանի կոմունիստ. - 1995. - 15 դեկտ. - № 7. - էջ 3-4:
• Ստեփանյան Ս. Ս., Անվանի պատմաբանը, հայրենասեր քաղաքացին։ [Ակադեմիկոս Մ. Գ. Ներսիսյանի ծննդյան 85-ամյակի առթիվ]: Նպատակ. - 1995. - 16-31 դեկտ. - № 20:
• Ստեփանյան Ս. Ս., Հայկական հարցի և հայերի ցեղասպանության լուսաբանումը Մ. Գ. Ներսիսյանի աշխատություններում: Լրաբեր հաս. գիտ. / ՀՀ ԳԱԱ. - 2001. - № 1. - էջ 61-72:
• Վաստակաշատ պատմաբանը: [Մ. Գ. Ներսիսյանի ծննդյան 70-ամյակի առթիվ]: Բանբեր Երևանի համալս. Հաս. գիտ. - 1980. - № 3. - էջ 212-214 :
• Վարդանյան Ն. Վ., Մ. Գ. Ներսիսյան։ (Ծննդյան 85-ամյակի և Մովսես Խորենացի մեդալով պարգևատրելու մասին): Պատմա-բանասիր. հանդես / ՀՀ ԳԱԱ. - 1996. - № 1-2. - էջ 265-268:
• Ցեղասպանությունը մերկացնող գիրք. - Երևան (Սոֆիա). - 1983. - 8 հունվարի: Հայերի ցեղասպանությունը Օսմանյան կայսրության մեջ: Փաստաթղթերի և նյութերի ժողովածու/ Կազմ. Մ. Գ. Ներսիսյան, Ռ. Գ. Սահակյան: Խմբ. Մ. Գ. Ներսիսյան. - Եր. - 1982. - XVI, 685 էջ: [Ռուս. լեզվ.]. - Գրախոսություն:
• Ցեղասպանությունը մերկացնող գիրք. - Փյունիկ (Թեհրան). - 1983. - 7 փետրվարի. - էջ 13, 16: Հայերի ցեղասպանությունը Օսմանյան կայսրության մեջ: Փաստաթղթերի և նյութերի ժողովածու/ Կազմ. Մ. Գ. Ներսիսյան, Ռ. Գ. Սահակյան: Խմբ. Մ. Գ. Ներսիսյան. - Եր. - 1982. - XVI, 685 էջ: [Ռուս. լեզվ.]. - Գրախոսություն:
• Аветисян Г. А., Декабристы об Армении и Закавказье. - Коммунист (Ереван). - 1986. - 8 июня. - № 138: Нерсисян М. Г. Декабристы об Армении и Закавказье. - Ер.: Изд-во АН АрмССР. - 1985. - 408 с. - Գրախոսություն:
• Аветисян Г. А., Страницы из новой истории. - Коммунист. - 1983. - 26 мая: Нерсисян М. Г. Страницы из новой истории армянского народа. - Ер. - 1982. - 406 с. [На арм. яз.]. – Գրախոսություն:
• Аветисян Г. А., Исторически пройденный путь. - Коммунист. - 1981. - 16 июля: История армянского народа: С древнейших времен до наших дней / М. Г. Нерсисян, Г. Х. Саркисян, Т. Х. Акопян и др. - Ер. - 1980. - 458 с. – Գրախոսություն:
• Агаян Ц. П., Ученый, историк, гражданин [К 60-летию со дня рождения М. Г. Нерсисян]: Коммунист. - 1970. - 10 декабря.
• Академик М. Г. Нерсисян - исследователь истории армяно-русских отношений и освободительной борьбы армянского народа: (К 70-летию со дня рождения): Реф. сб. / Сост. К. С. Худавердян, Ж. А. Ананян, В. А. Хачатурян; Предисл. Г. А. Галояна: Выдающийся ученый и общественный деятель, с. 4-7. - Ер. - 1980. - 55 с. - (Науч. информ. бюл. Сер. 1. Обществ. науки в АрмССР, № 3 / АН АрмССР, Сектор науч. информации по обществ. наукам).
• Акопян Г. С., Вестник общественных наук / АН АрмССР. - 1984. - № 3. - С. 223-228: Сборник документов и материалов / Ред.: М. Г. Нерсисян; Сост. М. Г. Нерсисян, Р. Г. Саакян. - 2-ое доп. изд. - Ер.: Айастан. - 1983. - XVI, 685 с. - Գրախոսություն:
• Ананян Ж., Вестник общественных наук / АН АрмССР. - 1982. - № 2. - С. 93-95: Нерсисян М. Г. Суворов и русско-армянские отношения в 1770-1780-х годах. - Ер.: Айастан. - 1981. - 178 с. – Գրախոսություն:
• Арутюнян П. Т., Советское востоковедение. - 1956. - № 6. - С. 134-139: Нерсисян М. Г. Освободительная борьба армянского народа против турецкого деспотизма. 1850 - 1870 гг. - Ер. - 1955. - 531 с. [На арм. яз.]. - Գրախոսություն:
• Барсегян Х., Славные страницы жизни. - Коммунист. - 1982. - 3 января: Нерсисян М. Г. А. В. Суворов и русско-армянские отношения в 1770-1780-х годах. - Ер.: Айастан. - 1981. - 180 с. - Գրախոսություն:
• Бархударян В. Б., Видный армянский историк М. Г. Нерсисян: [К 70-летию со дня рождения]: История СССР. - 1980. - № 5. - С. 235-236:
• Восканян В. К., Вестник общественных наук / АН АрмССР. - 1966. - № 6. - С. 100-105: Нерсисян М. Г. Отечественная война 1812 г. и народы Кавказа. - Ер.: Изд-во АН АрмССР. - 1965. - 416 с. - Գրախոսություն:
• Восканян В. К., Ценное исследование об освободительном движении армянского народа. Изв. / АН АрмССР. Общественные науки. - 1955. - № 7. - С. 93-103: Нерсисян М. Г. Освободительная борьба армянского народа против турецкого деспотизма. 1850-1870 гг. - Ер. - 1955. - 531 с. [На арм. яз.]. - Գրախոսություն:
• Гарибжанян Г. Б., Мкртич Гегамович Нерсисян: (К 70-летию со дня рождения): Вестник общественных наук / АН АрмССР. - 1980. - № 11. - С. 118-122:
• Корганов К., Коммунист. - 1965. - 15 мая: Нерсисян М. Г. Отечественная война 1812 года и народы. Кавказа. - Ер.: Изд-во АН АрмССР. - 1965. - 416 с. - Գրախոսություն:
• Костанян А., Страница истории. - Лит. Армения. - 1967. - № 4. - С. 72-74: Геноцид армян в Османской империи / Сб. документов и материалов/ Сост.: М. Г. Нерсисян, Р. Г. Саакян; Ред.: М. Г. Нерсисян. - Ер.: Изд-во АН АрмССР. - 1966. - 561 с. - Գրախոսություն:
• Меликсетян В., Известия /АН АрмССР. Общественные науки. - 1957. - № 3. - С. 123-126: Из истории русско-армянских отношений. Кн. 1. - Ер. - 1956. - 402 с. - Գրախոսություն:
• Нерсисян Мктрич Гегамович, М. Г. Нерсисян - первый исследователь истории народнических организаций в Закавказье: Ист.-филол. журн. / НАН РА. - 1999. - № 1. - С. 95-100:
• Орлик О. В., История СССР. - 1967. - № 2. - С. 128-129: Нерсисян М. Г. Отечественная война 1812 года и народы Кавказа. - Ер.: Изд-во АН АрмССР. - 1965. - 416 с. - Գրախոսություն:
• Саркисов Е. К., Вопросы истории. - 1957. - № 1. - С. 150-151: Нерсисян М. Г. Освободительная борьба армянского народа против турецкого деспотизма. 1850-1870 гг. - Ер. - 1955. - 531 с. - Գրախոսություն:
• Худавердян К. С., М. Г. Нерсисян - первый исследователь истории народнических организаций в Закавказье: Ист.-филол. журн. / НАН РА. - 1999. - № 1. - С. 95-100.
• Մկրտիչ Ներսիսյան, ԵՊՀ պաշտոնական կայք:
• ԵՊՀ ռեկտորները, ԵՊՀ պաշտոնական կայք:
• ՀՀ Երևան քաղաքո ավագանու որոշումը Մկրտիչ Ներսիսյանի հիշատակը հավերժացնող հուշատախտակի տեղադրման մասին: